Hoe verzorgen we cliënten die doof en gewend zijn om te communiceren in gebarentaal? Precies, met verzorgenden die de taal ook kunnen gebaren. Verzorgenden die zelf doof zijn en al van kinds af aan niets anders doen dan te communiceren via gebaren. Bij SVOZ leiden wij die verzorgende op. Maar dat kunnen wij niet alleen, dat doen we met behulp van de doventolk.
Laatst was ik co-trainer en mocht ik mijn collega assisteren om de deelnemers de verpleegtechnische handelingen aan te leren. Ik had vernomen dat er deelnemers in de groep zaten die doof zijn en ik had ook begrepen dat er een doventolk aanwezig was, maar ik had mij er verder eigenlijk niet zo’n voorstelling van gemaakt.
Er kwam toch meer bij kijken dan ik besefte. Ik ben bijvoorbeeld gewend dat ik dingen uitleg en dat de deelnemer dan tussentijds aantekeningen maakt. Luisteren en schrijven is een redelijk goede combinatie, maar kijken naar gebaren en schrijven niet. Nou ja, het gaat wel, maar dan moet ik als docent in mijn verhaal schrijfpauzes laten vallen. Oké, dat was voor mij les 1.
Les 2: 
De tolk zegt tegen mij dat Marja een vraag heeft en zegt mij de vraag. Ik begin in mijn docentenijver uit te leggen. En als ik iets uitleg, ga ik er van uit dat een deelnemer mij aankijkt. Dan kan ik aan haar mimiek meestal redelijk zien of mijn informatie begrepen wordt. Maar Marja kijkt mij niet aan. En ik duid het als ongeïnteresseerd, bijna brutaal. “Hé, hallo, hier ben ik, ik vertel je iets waar je wijzer van kan worden”, wil ik bijna zeggen. Maar je begrijpt het al. Marja kijkt met interesse naar de tolk die ongelofelijk haar best doet om mijn uitleg met gebaren over te brengen.
Les 3: Wij leren de deelnemers dat ze tijdens het uitvoeren van de verpleegtechnische handelingen de cliënt goed informeren. Maar hoe doe je dat als je in je ene hand een steriele katheter vast hebt en in de andere hand de penis? Hoe leg je dan met gebaren uit dat de cliënt zich moet ontspannen?
Ik maak het natuurlijk moeilijker dan het is. Er zijn twee logische mogelijkheden. De dove verzorgende gebaart vooraf wat ze gaat doen en legt uit dat de cliënt zo ontspannen mogelijk moet blijven liggen. De andere optie is dat er een andere collega gebaart wat er gaat gebeuren, terwijl de andere verzorgende de handeling uitvoert. Dit was voor mij een belangrijke les, ik zag een probleem wat er gewoon niet was.
Les 4: Er kan nog veel verbeterd worden in de gezondheidszorg voor cliënten en medewerkers die doof zijn of slechthorend. Neem nou de AED. Dat geweldige apparaat dat bijna op iedere hoek van de straat hangt om mensen met een hartinfarct te redden. De overheid heeft er voor gezorgd dat iedere burger het kan bedienen. De overheid is één groep vergeten “de dove medemens”.
In de les oefenen we ook met de AED. Eén druk op de knop en er komt een stem uit de AED die je precies uitlegt wat je moet doen. Maar als je doof bent kan je die lieftallige stem dus echt niet verstaan. Dan blijft het een onduidelijk apparaat met plakkers en buttons. In de les tolkte de tolk wat de lieftallige stem in het apparaat zei. Maar het had handiger geweest als de deelnemer met korte tekst het apparaat zelfstandig had weten te bedienen.
Les 5: Er zijn ook universele woorden. Ach we weten het allemaal allang, maar toch was ik verbaasd. Ik had de stem van Marja nog nooit gehoord. Altijd stil, altijd zwijgzaam. Logisch dacht ik, Marja had nooit woorden gehoord, dus wist ze ook niet hoe ze dit moest uiten. Voor Marja is het leven stil, voor haar is het normaal dat daar geen geluid bij hoort. Maar toen die dag, dat ene geluid… Ik oefende met de groep het bloedsuikerprikken. Eén deelnemer had in de vinger van Marja geprikt maar er kwam geen bloed. De deelnemer was te voorzichtig geweest. Ik vroeg of ik het mocht doen. De tolk gebaarde mijn woorden en Marja knikte “ja”. Ik pakte haar vinger en zette de lancet er op en toen zei Marja: “AUW”. Gewoon auw, zoals jij en ik dat ook zeggen. Ik was bijna ontroerd. Ik hoorde de stem van Marja. En ja, we hadden bloed!
En dit alles maakt mijn werk nu zo leuk. De deelnemers weten niet half hoeveel ik op een dag juist van hen geleerd hebt!
Annelies van Breukelen
docent SVOZ